Het Europees Hof van Justitie oordeelde dat mutagenese onder de ggo-richtlijn valt. Mutagenese is een plantenveredelingstechniek waarbij straling of chemische stoffen mutaties veroorzaken in een plantengenoom en daardoor nieuwe genen creëren. Bij genetisch manipulatie (transgenese) worden daarentegen genen van andere organismen ingebracht in het genoom van de plant.
Transgenese valt in Europa onder de strenge ggo-richtlijn, mutagenese tot gisteren niet. Dat was allesbehalve logisch, want mutagenese is vaak risicovoller dan genetische manipulatie: de mutaties gebeuren ongecontroleerd en creëren nieuwe genen die nog nooit elders in de natuur voorkwamen. Transgenese is daarentegen veel preciezer en maakt gebruik van reeds bestaande genen wiens eigenschappen gekend zijn. Mutagene gewassen zouden dus aan strenger onderzoek naar gezondheid en milieuveiligheid onderworpen moeten zijn dan transgene gewassen (ggo’s). Het opnemen van mutagenese in de Europese ggo-richtlijn maakt de regelgeving iets consistenter. Dat mutagene gewassen nog wel toegelaten zijn in de Amerikaanse biolandbouw, toont aan dat mutagenese nu ook weer niet zo gevaarlijk is.
Onze ggo-wetgeving zit vol mutagenese: de vreemde ad hoc regels zijn zoals willekeurige mutaties. Zo vallen mutagene gewassen die al lang hun veiligheid bewezen hebben niet onder de richtlijn, maar geldt dat niet voor ggo’s die al decennialang veilig blijken te zijn.
De vraag om mutagenese op te nemen in de ggo-richtlijn, komt van boerenorganisaties die zich verzetten tegen herbicidentolerante gewassen die bestand zijn tegen onkruidverdelgers. De bezorgdheid is dat die gewassen leiden tot een toename van pesticidengebruik en een machtsconcentratie van de producenten van pesticiden en zaden. Maar uit een overzichtsonderzoek blijkt dat ggo’s het pesticidengebruik net doen dalen. Dan is het onverstandig om alle transgene en mutagene gewassen over dezelfde kam te scheren als de herbicidentolerante gewassen. Er bestaan zelfs klassiek veredelde herbicidentolerante gewassen, dus dan kan men evengoed alle veredeling onder de ggo-richtlijn brengen.
Transgenese en mutagenese kennen veel bredere toepassingen dan herbicidentolerantie, met veel voordelen voor boeren, gezondheid en milieu. Zo zijn er Bt-gewassen: ggo’s die zelf een Bt-insectengif aanmaken en daardoor resistent zijn tegen insectenvraat. Dat gif is onschadelijk voor zoogdieren, komt voor bij bacteriën in de natuur, en is daarom toegelaten in de biolandbouw. Nu blijkt dat op de akkers met Bt-ggo’s meer biodiversiteit is van onschadelijke insecten zoals bijen dan op bijvoorbeeld biologische akkers waar dat Bt-gif gesproeid wordt. Een tweede voorbeeld zijn schimmelresistente ggo-aardappelen, waardoor er minder fungiciden nodig zijn, zoals het schadelijke kopersulfaat dat toegelaten is in de biolandbouw. Genen van wilde aardappelvariëteiten worden in het genoom gebracht, waardoor schimmels minder kans krijgen om die schimmelresistentie te overwinnen in vergelijking met schimmelresistente aardappelen in de biolandbouw.
Volgens het Hof worden door mutagenese en transgenese plantengenomen gewijzigd op een onnatuurlijke wijze. Dat is een naturalistische drogreden, omdat mutagenese in de natuur veel voorkomt door zonnestraling en allerlei natuurlijke chemische stoffen. Zelfs transgenese is niet onnatuurlijk: er zijn aanwijzingen dat mensen wel meer dan 140 nuttige genen hebben die afkomstig zijn van andere soorten (zoals algen, schimmels en bacteriën) en die we waarschijnlijk verkregen hebben door genenoverdracht via virussen. Wij zijn dus minstens 140 keer genetisch gemanipuleerd geweest.
Het verschil met de natuur, is dat biotechnologen doelbewust te werk gaan: ze weten wat ze doen en hebben als doel planten te verbeteren. Die doelgerichtheid maakt de manipulatie niet gevaarlijker, maar wel sneller. Het Hof argumenteert dat nieuwe mutagenesetechnieken veel sneller nieuwe gewassen kan produceren in vergelijking met natuurlijke en klassieke plantenveredeling. Maar wie zegt dat die natuurlijke mutatiesnelheid optimaal is qua veiligheid? Waarom niet alle plantenveredeling vertragen?
De vraag is wat de gevolgen gaan zijn van de beslissing van het Hof van Justitie: gaan nuttige mutagene gewassen minder snel op de markt komen, of gaat de juridische behandeling van transgene gewassen versoepeld worden?
Stijn Bruers, the rational ethicist 