Van den Berg, Floris (2015). Beter Weten. Filosofie van het ecohumanisme. Houtekiet
De vorm en stijl van het boek
Beter Weten is een vlot leesbaar boek met korte hoofdstukjes die bij elkaar bijna 700 pagina’s beslaan. De stijl is voornamelijk die van boekbesprekingen en kritieken, maar Floris van den Berg wisselt ook regelmatig af met interviews, opiniestukken en speeches. Een slothoofdstuk bevat brieven, net zoals in het nieuwe testament, waardoor Beter Weten als het ware de atheïstische bijbel van het ecohumanisme wordt. De boekbesprekingstijl zorgt ervoor dat Beter Weten eerder een bundeling kritieken en stellingnamen bevat in plaats van diepgaande en uitgewerkte argumentaties. De lezer die liever een uitgewerkte argumentatie leest, zal beter aan zijn of haar trekken komen met het boek Filosofie voor een Betere Wereld (Floris van den Berg, Houtekiet, 2009).
De inhoud van het boek
Men zou kunnen zeggen dat de stellingnamen die Floris van den Berg inneemt eigenlijk weinig verdere argumentatie behoeven, omdat ze meestal eenvoudig af te leiden zijn uit twee axioma’s die in het begin van het boek vermeld worden.
1) Het lijdenaxioma of niet-schadenprincipe: het onnodig toebrengen van pijn of schade aan anderen is slecht. Ethiek moet prioriteit stellen aan het verminderen van leed.
2) Het rationaliteitsaxioma: elke stelling dient met goede argumenten onderbouwd te worden.
Uit het lijdenaxioma volgt humanisme (een wereldbeschouwing die de vrijheid en autonomie van het individu centraal stelt), liberalisme (een politieke filosofie van het individualisme die stelt dat de vrijheid van het individu centraal staat en dat alles is toegestaan zolang je anderen geen schade berokkent), veganisme (een ideologie en morele levensstijl die streeft naar een leven zonder andere wezens onnodige en vermijdbare schade of leed te berokkenen door onder meer een plantaardig, diervrij dieet) en duurzaamheid (een levensstijl die anderen, in het bijzonder toekomstige generaties, niet schaadt door binnen de draagcapaciteit van planeet Aarde te blijven). En uit het rationaliteitsaxioma volgt scepticisme (het systematisch betwijfelen en weerleggen van paranormale of bovennatuurlijke kennisaanspraken), vrijdenken (het bekritiseren van irrationele opvattingen en immorele praktijken en het bevorderen van kritisch denken), atheïsme (het niet geloven in een transcendente entiteit omdat geen van de aangedragen bewijzen voor het bestaan van een transcendente entiteit de toets der kritiek heeft doorstaan) en politiek, moreel en wetenschappelijk secularisme (de scheiding tussen religie enerzijds en respectievelijk staat, moraal en wetenschap anderzijds).
De grote meerwaarde van het boek is dat al deze thema’s geïntegreerd worden, van atheïsme tot veganisme. De teksten in het boek zijn onderverdeeld in deze thema’s die samen het ecohumanisme vormen: een consistent rationele levens- en wereldbeschouwing die duurzaamheid nastreeft, morele blinde vlekken uitbant, onderdrukking bestrijdt en de morele cirkel uitbreidt tot alle wezens die kunnen lijden of schade voelen.
Dit ecohumanisme ligt in het logische verlengde van humanisme en liberalisme. Dat wil zeggen dat een consistente liberaal een groene liberaal is die duurzaamheid belangrijk vindt en die veganistisch eet. Want wat zijn de morele uitgangspunten van een liberaal? Respect voor vrijheid van het individu. Maar het opsluiten, kunstmatig zwanger maken, vetmesten en slachten van een individu zijn incompatibel met respect voor vrijheid. Het eten van dierlijke producten veroorzaakt leed en schade, en dat is in strijd met humanistische en liberale waarden. Het interessante aan het werk van Floris van den Berg is dus dat hij de logische consequenties trekt van uitgangspunten of axioma’s die door zowat iedereen aanvaard worden.
Een onduidelijkheid over de vrijheid van meningsuiting
Op sommige plaatsen in het boek is het echter niet duidelijk of de stellingnamen volgen uit de axioma’s. Neem bijvoorbeeld het recht op vrije meningsuiting: volgens Floris van den Berg mag je niet oproepen tot geweld, omdat dat een duidelijke schending is van het niet-schadenprincipe. Maar iemand beledigen mag volgens hem wel. De vraag is of sommige vormen van belediging toch niet schadelijk zijn. Telt emotionele schade mee? En als openlijke beledigingen ervoor zorgen dat de beledigde persoon door anderen genegeerd of geminacht wordt, is dat dan geen vorm van schade?
Volgens Floris mogen we zeggen dat “moslims geitenneukers zijn”. Maar als we dat publiekelijk zeggen, en we weten dat er mensen in het publiek zijn die geitenneukers maar vies vinden en geen (vriendschappelijke of economische) relatie willen hebben met geitenneukers, dan zorgen we met dergelijke beledigende uitspraken ervoor dat er mensen in het publiek geen relatie meer aangaan met een moslim. Dat is erg voor de moslim die niets misdaan heeft (dus de moslim die niet de talrijke gevaarlijke en immorele aspecten van de islam praktiseert en verkondigt). Die moslim verdient het niet om sociaal geïsoleerd te worden door beledigingen. Het lijkt me niet vergezocht om het verliezen van relaties (vrienden, klanten of handelspartners) als schadelijk te beschouwen. In de wereld waarin we die beledigende uitspraak niet deden, had de moslim meer relaties dan in de wereld waarin we die uitspraak wel deden. De persoon die een belediging uit is dan medeverantwoordelijk voor schade aan die moslim. Als de belediging er niet was geweest, was die moslim er beter vanaf geweest.
De zeer liberale opvatting van vrije meningsuiting die Floris van de Berg aanhangt, hoeft zeker niet inconsistent te zijn: het is waarschijnlijk mogelijk om het niet-schadenprincipe zo in te vullen dat erg beledigende uitspraken geen vormen van schade zijn. Maar een dergelijke invulling wordt helaas niet expliciet gegeven in het boek en er zijn ook andere interpretaties van dat niet-schadenprincipe denkbaar die op andere manieren rekening houden met de gevolgen van een beledigende uitspraak. En dan is er nog de vraag wat anderen (bv. de overheid) moet doen als iemand een ontoelaatbare uitspraak doet: welke straf of schadevergoeding staat daar tegenover? Het thema vrije meningsuiting mocht in het boek nog wat verder uitgewerkt worden.
Een onduidelijkheid over de morele kring
Een andere onduidelijkheid in het boek is de morele status van niet-voelende entiteiten zoals planten en ecosystemen. Volgens het lijdenaxioma is het ecohumanisme duidelijk pathocentrisch: de morele kring wordt uitgebreid tot alle voelende wezens die kunnen lijden. We kunnen de morele kring nog verder uitbreiden tot werkelijk alle entiteiten in het heelal, maar die verdere uitbreiding is triviaal: we kunnen zeggen dat alle entiteiten bijvoorbeeld het basisrecht hebben om niet tegen hun wil in behandeld te worden of leed aangedaan te worden. Voor de niet-voelende wezens die geen wil hebben en niet kunnen lijden, is dat basisrecht triviaal voldaan: we kunnen het nooit schenden. We kunnen nooit een entiteit behandelen tegen diens wil in als die entiteit niet eens een wil heeft.
Maar er zijn ook andere ethische stromingen, zoals het biocentrisme, het ecocentrisme en de diepe ecologie, die een intrinsieke waarde toekennen aan andere entiteiten dan voelende wezens (bijvoorbeeld planten en ecosystemen) of aan andere grootheden dan welzijn (bijvoorbeeld biodiversiteit). Volgens die stromingen kan men dus planten of ecosystemen schaden, zelfs al is er geen sprake van rechtenschendingen, leed of welzijnsverlies. Hier en daar toont Floris van den Berg in Beter Weten enige sympathie met ethische stromingen zoals de diepe ecologie. Het is niet duidelijk in hoeverre het voorgestelde ecohumanisme openstaat voor dergelijke ethische stromingen die wezenlijk verder gaan dan het individualistische liberalisme.
Een achterliggend unificerend principe: antiwillekeur
Door het lezen van het boek wordt duidelijk dat de verschillende thema’s, zoals veganisme en scepticisme, wel nauw verwant zijn aan elkaar. Maar misschien is er nog een dieperliggende oorzaak van die verwantschap, die in het boek onderbelicht wordt, namelijk de afkeer voor willekeur.
Neem het lijdenaxioma: ik wil niet graag nodeloos lijden en ik wil geen schade oplopen. Daarom vindt ik dat men mij niet mag schaden. Maar het is willekeur om te geloven dat enkel ik niet mag geschaad worden, want wat zou mij zo speciaal maken? Iemand wordt geschaad als dat individu iets moet doen of ondergaan dat het niet wil, en geen enkel individu kan iets willen dat men niet wil. Dus niemand wil geschaad worden. Hetzelfde met vrijheid: iedereen wil vrijheid in de zin dat men iets kan doen dat men wil doen. Ook antiliberale religieuzen willen de vrijheid om te kunnen doen wat men wil doen. Wat is dan het verschil tussen bijvoorbeeld een liberaal die de vrijheid van elk individu respecteert (volgens de regel dat iedereen een gelijke aanspraak kan maken op alle vrijheden die compatibel is met dezelfde vrijheden voor iedereen) en bijvoorbeeld een gelovige die bepaalde vrijheden wil inperken (bv. de vrijheid om te vrijen met iemand van hetzelfde geslacht, om te vrijen voor het huwelijk of om zonder boerka op straat te lopen)? Het verschil is dat de liberaal een sterkere afkeer heeft voor willekeur: de liberaal gaat niet naar willekeur zeggen dat de vrijheid van de ene belangrijker is dan de vrijheid van iemand anders, of dat men sommige vrijheden naar willekeur (zonder goede redenen) mag inperken. De liberaal volgt de regel dat iedereen een gelijke aanspraak kan maken op alle vrijheden die compatibel zijn met dezelfde vrijheden voor iedereen. Deze regel is het toonbeeld van een afkeer voor willekeur, want ze vermeldt twee keer “iedereen”, een keer “alle” en een keer “gelijke”.
De meeste liberalen zijn nog niet helemaal consistent in hun afkeer voor willekeur, want de meeste liberalen consumeren nog wel dierlijke producten, wat wil zeggen dat die liberalen naar willekeur hun slachtoffers kiezen: varkens, kippen en koeien zijn hun slachtoffers, maar honden, katten en mensen niet. Dat is willekeur, want er zijn geen goede redenen waarom varkens wel en bijvoorbeeld mentaal gehandicapten niet mogen gebruikt worden als louter middel. Het gebruik als louter middel – iemands lichaam tegen diens wil in gebruiken voor de doelen van iemand anders – is een vorm van vrijheidsberoving en schade (een schending van lichamelijke autonomie). Het onderscheid maken tussen biologische soorten is willekeur, want men kan evengoed een onderscheid maken tussen biologische populaties (rassen), orden, klassen of vele andere biologische classificaties. In het ecohumanisme wordt het lijdenaxioma zonder willekeurige uitzonderingen toegepast op alle entiteiten in het heelal. Vanuit het ecohumanisme kan men aan alles en iedereen bijvoorbeeld het recht geven om niet behandeld te worden op een manier dat men niet wil.
Vele liberalen hebben ook een onduurzame levensstijl: ze hebben een te hoge ecologische voetafdruk. Niet iedereen kan zo’n grote voetafdruk hebben, want dan wordt de draagkracht van de aarde overschreden. Als die draagkracht overschreden wordt, dan worden toekomstige generaties en andere kwetsbare groepen geschaad. Het is willekeur om te stellen dat de belangen en vrijheden van de huidige generatie belangrijker zijn dan die van toekomstige generaties, want wat zou de huidige generatie zo speciaal maken opdat ze een hoge voetafdruk mogen hebben? En als de liberaal zo’n grote voetafdruk voor zichzelf claimt en toch niet wil dat toekomstige generaties geschaad worden, dan ontzegt hij of zij eigenlijk dezelfde vrijheid (het hebben van een even grote voetafdruk) voor anderen. Een consistente liberaal (consistent in de zin van geen willekeur) is dus een groene liberaal die veganistisch leeft en een duurzame lage ecologische voetafdruk heeft.
De afkeer voor willekeur leidt ook tot scepticisme en atheïsme. Een scepticus heeft een hekel aan pseudowetenschap waar men naar willekeur bepaalde gegevens en studies selecteert die een bepaald vooringenomen idee bevestigen (het zogenaamde selectieve kersenplukken van anekdotes, gegevens of studies). En een atheïst stelt vast dat iedere gelovige in wezen ook een atheïst is: een moslim gelooft niet in Osiris, een christen niet in Thor, een hindoe niet in Allah, een jood niet in Vishnu. Het is willekeur om te geloven in één bepaalde god wanneer er even veel (of beter: weinig) bewijs is voor het bestaan van die ene god als voor het bestaan van de vele andere denkbare goden waar men niet in gelooft. Het is willekeur om één bepaald boek (bv. de bijbel dat vol zit met inconsistenties) als heilig te beschouwen.
De onzichtbare rode draad in het boek Beter Weten, is de afkeer voor willekeur. Het verborgen unificerende principe achter het ecohumanisme, is het antiwillekeurprincipe: vermijd alle vermijdbare willekeur. Dit principe ligt ten grondslag aan de twee axioma’s die worden besproken in het begin van het boek. Het lijdenaxioma volgt hieruit omdat we niet naar willekeur anderen mogen schaden als we zelf niet geschaad willen worden (dit is dus de gulden regel). En het rationaliteitsprincipe volgt ook uit het antiwillekeurprincipe omdat we niet naar willekeur (dus zonder goede argumenten) in sommige dingen mogen geloven.
Conclusie
Beter Weten is een belangrijk boek dat vele thema’s aansnijdt en samenbrengt in een coherent geheel. De stellingnamen in het boek zetten aan tot verdere kritische reflectie in de traditie van de verlichting en de vrijdenkers.
Stijn Bruers, the rational ethicist 
Hoi Stijn,
ik heb een blogartikel over Floris vd Berg’s ideeen over religie (uit oa dit boek) geschreven. Je zult er niet veel nieuws vinden, aangezien we hier vaker over gediscussieerd hebben, maar wilde het toch even melden.
http://lutherzevenbergen.nl/2016/01/floris-van-den-berg-en-de-aanval-op-de-fundamentele-grondrechten/
Hallo Luther,
merci, ik heb je blogartikel gelezen en ga van de gelegenheid gebruik maken om er hier op te reageren door stukjes uit jouw artikel te citeren.
“Het impliceert niet alleen dat we één centrale oorzaak in geopolitieke conflicten zouden kunnen aanwijzen, maar ook dat we in staat zijn dit ene fenomeen te verwijderen.” Ik denk niet dat de nieuwe atheïsten geloven dat religie de ene centrale oorzaak is van geopolitieke conflicten. Maar wat ze terecht benadrukken is dat het ingroup-outgroup gegeven inherent is aan religie en zo dus discriminatie en conflicten in de hand kan werken. Er zijn dus wel degelijk te veel conflicten waar religie een te grote rol inspeelt. Denk Israel-palestina: de Israeliërs zouden zo niet reageren als ze zouden beseffen dat al die Palestijnen ook joden waren, of als ze allemaal atheïst waren. Of het conflict tussen katholieken en protestanten in Noord-Ierland, tussen hindoes en moslims in Indië, tussen soennieten en sjiieten,… Als je naar al die godsdienstoorlogen kijkt…
“Denk aan de katholieke kerk in Zuid-Afrika tijdens de apartheid.” Die katholieke kerk is daar wel medeverantwoordelijk voor iets wat vergelijkbaar is met genocide: de aidsepidemie door het verbod op voorbehoedsmiddelen. De anticondoomhouding van de kerk is zeer schadelijk en immoreel. En dat is weer iets louter religieus, er is geen enkele andere reden om tegen condooms te zijn.
“Elke gelovige is op die manier een potentiële Bin Laden.” Een nieuwe atheïst gelooft zoiets niet letterlijk. Maar we stellen wel vast dat elke gelovige van een abrahamitische religie gelooft in een religie die heel duidelijk maakt dat bv religieus terrorisme goed is. Als je het oude testament leest, dat is het vergoelijken en aanzetten tot heel veel haat en geweld.
“Dat Dawkins gelovigen als ziek bestempeld, is net als de verwijzingen naar de kinderlijkheid van het geloof, een manier om gelovigen van een volledig inschattingsvermogen te ontdoen. Het is een variant op het ontmenselijken dat vaak als truc wordt gebruikt in het scheppen van het vijandsbeeld.”
Dat is niet om de gelovigen van hun inschattingsvermogen te ontdoen, maar wel hun verantwoordelijkheid. In die zin is dat dus het tegendeel van ontmenselijken. Je kunt twee dingen doen: ofwel zeggen dat die gelovigen zelf gekozen hebben voor hun gevaarlijke ideeën en daar dan ook verantwoordelijk voor zijn en ze dus schuld hebben, een kwade wil hebben,…. Of zeggen dat het zoals een ziekte is, dat men ze dus niet als vijanden met een kwade wil mag aanzien maar als zieken. Het voordeel van dat tweede is dat het veel minder geweld uitlokt tegen die gelovigen, want tegen een zieke ga je geen geweld gebruiken, of enkel een vorm van beschermend geweld zoals een verplichte quarantaine. Dus iemand met een besmettelijke ziekte kun je straffen en opsluiten in de gevangenis, of in een veilige quarantaine plaatsen. Dat tweede is humaner.
“Nu zijn er volgens mij twee mogelijkheden: of een gelovige is daadwerkelijk geïnfecteerd door een virus, in dat geval laat Dawkins deze ‘zieken’ wel heel erg in de kou staan.” Dat zie ik niet. Zeggen dat iemand een virus heeft impliceert toch niets over het laten in de kou staan van die zieke? Er zijn virussen waar we het medicijn nog niet tegen hebben. Mag je dan echt niet tegen die zieke zeggen dat de oorzaak van de ziekte een virus is?
“Of de hele analogie is niet meer dan dat: een analogie. In dat geval maakt Dawkins zich schuldig aan een ernstig geval van dehumanisering van de gelovige.” Ik denk dat het een gevaarlijkere vorm van dehumanisering is als je zou zeggen dat gelovigen die in die immorele boeken geloven (oude testament, koran,…) zelf daaraan schuldig zijn en zo dus eigenlijk van kwade wil moeten zijn.
“Het idee dat het levensbeschouwelijk deel van de opvoeding gelijk staat aan indoctrinatie is een tamelijk curieus standpunt, dat desondanks zeer populair is in discussies tussen religieuzen en atheïsten.” Niet alle levensbeschouwelijke opvoeding is indoctrinatie. Enkel de indoctrinerende levensbeschouwelijke opvoeding is indoctrinatie.
“Het gaat er uiteraard om dat als je het meegeven van levensbeschouwelijke waarden typeert als indoctrinatie, dat ieder ouder, inclusief Floris van den Berg, zich schuldig maakt aan indoctrinatie.” Mij lijkt het duidelijk uit Beter Weten dat Floris van den Berg niet van mening is dat alle levensbeschouwelijke opvoeding indoctrinatie is. Enkel de indoctrinerende opvoeding is indoctrinatie. En de verzameling van levensbeschouwelijke opvoeding is geen deelverzameling van de verzameling van indoctrinerende opvoeding. Dat leek me toch duidelijk door het lezen van Beter Weten.
“Dat wil zeggen: hij noemt alleen de levensbeschouwelijke instructies waar hij het niet mee eens is indoctrinatie.” Dat is logisch en triviaal. Dat is even weinigzeggend als zeggen: “Hij noemt alles waar hij het niet mee eens is fout.” Ik ken niemand die zegt dat iets juist is maar er het toch niet mee eens is.
“Als het humanistisch verbond wel gesubsidieerd wordt, maar organisaties van godsgelovige levensbeschouwingen niet, dan neemt de overheid een positie in, die in strijd is met een neutraliteitsbeginsel.” Nee, het humanisme neemt geen godsgelovige positie in. Het niet innemen van een positie is geen positie-inname.
“Dus niet alleen krijgt vd Berg’s persoonlijke levensbeschouwelijke richting als enige subsidie van de overheid, ze worden zelfs aangesteld om de andere levensbeschouwingen actief te bestrijden.”
Ja, we moeten hier een onderscheid maken tussen twee dingen. Ten eerste de brede verzameling van godsdiensten. Die moeten we aanzien als hobby’s en hoeven niet gesubsidieerd te worden, want anders ga ik wel mijn eigen godsdienst formuleren en zo subsidies aanvragen. Ten tweede de ook nog brede deelverzameling van schadelijke godsdiensten. De meeste godsdiensten zijn schadelijk (bv. homohaat en verbod op voorbehoedsmiddelen in de meeste stromingen van het christendom, het aanzetten tot groepsdiscriminatie in zowat alle godsdiensten, het kastensysteem in het hindoeisme, het vergoelijken van geweld in de teksten van Abrahamitische religies…). Het jainisme zou één van de weinige uitzonderingen kunnen zijn. Dus die schadelijke religies kunnen we aanschouwen zoals roken: dat kan ontmoedigd worden.
“waarbij een bijna religieus aanroepen van “Je suis Charlie” de norm was” Religieus aanroepen? Wat is dat? Wat staat dat woordje “religieus” daar te doen? Het is gewoon een aanroepen en er is helemaal niets “bijna religieus” aan.
“Het is de overheid, en dat betekent praktisch de zittende regering, die bepaalt welke levensbeschouwing gezond is en welke bestreden moet worden.” Nee, het is de wereld die dat bepaalt. Vergelijk het met roken: het is niet de overheid die bepaalt of roken gezond is. De overheid kan enkel vaststellen of iets ongezond is, maar het niet bepalen. De wereld (biologie) bepaalt dat. Hetzelfde voor levensbeschouwingen: de overheid kan enkel vaststellen welke schadelijk zijn.
“Een seculiere of neutrale overheid bemoeit zich niet met het geloofsleven van haar burgers. Dat betekent praktisch dat ze geen specifieke religie naar voren schuift, maar evengoed geen vorm van ideologisch atheïsme.” Ideologisch atheïsme naar voor schuiven, hoe doe je dat? Of beter, wat is dat? Het gaat hier over de religiën, niet over de veel bredere ideologieën. Een neutrale positie innemen tegenover alle ideologieën is onmogelijk, want je kan dan zeggen dat dat “neutralisme” ook een ideologie (een isme) is en dus niet mag ingenomen worden. Dus je zou dat woordje “ideologisch” moeten vervangen door “religieus”, want anders creëer je verwarring. De overheid kan wel op religieus vlak een neutrale areligieuze (atheïstische) positie innemen, want een religieus atheïsme bestaat niet. Atheïsme is geen religie.
Je kunt dit opnieuw vergelijken met het rookbeleid. Je hebt personen die graag sigaren roken, of sigaretten, of een pijp. De overheid gaat daar geen positie innemen, en in de mate dat die activiteiten even schadelijk zijn, gaat ze ze ontmoedigen.
“De antroposofische scholen zijn niet alleen afwijkend op grond van pedagogiek, maar hebben ook een duidelijk levensbeschouwelijk profiel.” Het steineronderwijs zit vol pseudowetenschap dat het onderwijs van kinderen niet ten goede komt, dus vandaar dat dat niet in het rijtje van Floris van den Berg stond. Zie bv. http://skepp.be/nl/levensbeschouwing-evolutie/steineronderwijs#.VqsuEVJFOHS
“Dit plan betekent praktisch dat vrijheid van onderwijs volledig uitgehold wordt. Er blijft enkel staatsonderwijs over, waarbij gratie verleend wordt aan enkele methode-scholen.” En wat is daar het probleem mee? Er is dan toch nog steeds vrij onderwijs? Alleen geen vrijheid meer om kinderen te misleiden, maar wie kan nu pleiten voor een dergelijke vrijheid?
Tot slot kan ik je nog het boek Illusies voor Gevorderden van Maarten Boudry aanraden. Hij schrijft dat de overtuiging dat illusies, en met name godsgeloof, goedaardig en onschuldig zijn, zelf een gevaarlijke illusie is. Binnen de geloofsgemeenschap kan godsgeloof wel een gemeenschapsgevoel creëren, maar tussen de gemeenschappen wordt een ingroup-outgroep conflict versterkt. En Maarten Boudry beschrijft ook het tegengif voor die gevaarlijke virale memen van vele religies: verdere verspreiding van de wetenschappelijke kennis. Dat doet Richard Dawkins ook. Dus Dawkins laat die ‘zieken’ helemaal niet in de kou staan.
Stijn, ik ga niet alles beantwoorden. Sommige antwoorden zijn min of meer herhalingen van ideeen van Floris en daar heb ik in mijn artikel al over geschreven. Andere antwoorden gaan mijns inziens naast de kwestie. (zoals het condoomgebruik in Zuid-Afrika)
Nadat ik betoogde dat het NA vaak religie aanwijzen als centrale oorzaak van problemen die je kunt weghalen zei je: “Ik denk niet dat de nieuwe atheïsten geloven dat religie de ene centrale oorzaak is van geopolitieke conflicten.” Je hebt dit gedeelte niet goed begrepen. Waar ik op wijs is dat er geopolitieke conflicten zijn (dus niet per definitie elk conflict, maar een aantal specifieke conflicten), waarvan verschillende Nieuwe Atheïsten letterlijk stellen dat ze er niet zouden zijn als er geen religie is. En dan noemen ze bijv. 9-11, Noord-Ierland, Israël. Jij zegt dat ze dat niet ‘echt’ geloven, maar stelt vervolgens: “Denk Israel-palestina: de Israeliërs zouden zo niet reageren als ze zouden beseffen dat al die Palestijnen ook joden waren, of als ze allemaal atheïst waren.” Zoiets kun je toch alleen volhouden als je willens en wetens niet begrijpt welke politieke en socio-economische factoren een rol spelen.
Over het dehumaniseren van gelovigen door ze als ziek te beschouwen zeg je:”.. Of zeggen dat het zoals een ziekte is, dat men ze dus niet als vijanden met een kwade wil mag aanzien maar als zieken. … Dus iemand met een besmettelijke ziekte kun je straffen en opsluiten in de gevangenis, of in een veilige quarantaine plaatsen. Dat tweede is humaner.”
Ze mogen dus blij zijn dat ze niet worden opgesloten in een gevangenis, maar in een quarantaine-ruimte, dat is wat je bedoelt? Merk ook op dat je het hier weer framed als ‘een besmettelijke ziekte’ ook al heb je daarvoor geen wetenschappelijke feiten in handen. Als iets niet wetenschappelijk vast te stellen is, dan is het in de retoriek van NA toch onwaar, of ben ik mis?
Mij lijkt dat als je op grond van pseudo-wetenschappelijke theorieën verklaart dat een groep andersdenkenden opgesloten zou moeten worden, dat je wel degelijk een gevaarlijk pad van dehumaniseren naar staatsgeweld bewandelt.
Ik schreef: “Nu zijn er volgens mij twee mogelijkheden: of een gelovige is daadwerkelijk geïnfecteerd door een virus, in dat geval laat Dawkins deze ‘zieken’ wel heel erg in de kou staan.” Jou antwoord was: “Dat zie ik niet. Zeggen dat iemand een virus heeft impliceert toch niets over het laten in de kou staan van die zieke?”
Dawkins laat zijn zieken in de kou staan, doordat hij alleen roept dat ze ziek zijn, zonder ze te wijzen op de juiste medische informatie van hun aandoening en het ziekenhuis die dit kan behandelen.
Over indoctrinatie: “Enkel de indoctrinerende opvoeding is indoctrinatie. En de verzameling van levensbeschouwelijke opvoeding is geen deelverzameling van de verzameling van indoctrinerende opvoeding. Dat leek me toch duidelijk door het lezen van Beter Weten.”
Ja, enkel de opvoeding die Floris van den Berg indoctrinerend noemt is indoctrinerend. Dat begreep ik en heb ik ook geadresseerd in mijn artikel, dacht ik. Maar daar zit natuurlijk wel de kern van het probleem. Om die scheiding aan te brengen geeft Floris weinig logische, maar vooral apodictische argumenten.
Ik schreef: “waarbij een bijna religieus aanroepen van “Je suis Charlie” de norm was” Waarop je reageerde met: “Religieus aanroepen? Wat is dat? Wat staat dat woordje “religieus” daar te doen? Het is gewoon een aanroepen en er is helemaal niets “bijna religieus” aan.”
Heb jij bij die Charlie-demonstraties niet een gevoel gehad naar een semi-religieus evenement te kijken? Het massale bijeenkomen, het eren van een abstract gegeven als het recht op beledigen en het opsteken van het heilige potlood.
In die zin is het wel interessant dat ook in een land waar men heilig gelooft in laiciteit er spontaan van dit evenementen ontstaan die als substituut voor religieuze saamhorigheid lijken te fungeren. In landen waar staats-atheïsme is ingesteld zie en zag je dan ook altijd dat er substituten voor geloof ontstonden. Denk aan de persoonsverheerlijking van Enver Hodga, of Kim Jung Ill, de massaverheerlijking van het volks-lichaam in naziduitsland en fascistische landen, het verheerlijken van de arbeider in communistische landen.
“Je kunt dit opnieuw vergelijken met het rookbeleid. Je hebt personen die graag sigaren roken, of sigaretten, of een pijp. De overheid gaat daar geen positie innemen, en in de mate dat die activiteiten even schadelijk zijn, gaat ze ze ontmoedigen. “
Als je deze analogie door wil trekken, dan zou ik zeggen dat atheïsten nicotinevrije sigaretten roken om vervolgens te beweren dat ze niet roken, er zit immers geen nicotine(God) in hun sigaretten.
Over de geopolitieke conflicten: stel dat er geen joden en moslims waren en er geen heilige geschriften waren die zeiden dat een specifiek stuk land het beloofde land is van een uitverkoren volk en dat dat uitverkoren volk de lokale bevolking mag uitroeien en verdrijven in opdracht van de ene ware God (cfr Joshua in het Oude Testament). Stel dus dat dat er allemaal niet was. Hoe groot acht je dan de kans dat er vanaf 1948 zoveel conflicten zouden komen in wat we nu Israel noemen en dat al die doden waren gevallen om Jeruzalem voor het eigen volk te claimen? Hoe zou het conflict in Noord-Ierland eruit zien als er geen twee religies (katholicisme en protestantisme) waren? Het is toch niet zo onredelijk te denken dat veel van dergelijke conflicten er niet zouden geweest zijn zonder religieus gebaseerde ingroup-outgroup discriminatie?
Ik ben inderdaad tegen vergeldend straffen zoals in gevangenissen. Iemand die een ernstig misdrijf heeft gepleegd, zoals een godsdienstterrorist, zouden we moeten opsluiten en behandelen zoals een patient in quarantaine, dus nog wel humaan.
Of dat geloof een ziekte is: daar hebben we inderdaad nog niet genoeg wetenschappelijke kennis over. Dus dan zijn er twee opties: denken dat het geen ziekte is en dat die gelovigen dus van kwade wil zijn en het hun eigen schuld en verantwoordelijkheid is, of denken dat het wel een ziekte is en die gelovigen behandelen als zieken die geholpen kunnen en moeten worden zoals we in de moderne tijd met zorg zieken behandelen. Dat tweede is alvast humaner. Bij gebrek aan beter wetenschappelijk bewijs voor welk van de twee opties de juiste is, stel ik voor om voorlopig de meest humane optie te kiezen. Er zomaar zonder goed bewijs vanuitgaan dat die gelovigen van kwade wil zijn wil ik liever niet.
Dawkins verwijst inderdaad nog niet door naar de beste behandeling tegen die ziekte, omdat we die behandeling nog niet kennen. Of je zou kunnen zeggen dat het lezen van boeken van atheisten al een goede eerste behandeling is. Soort van EHBO. De new atheists vinden in ieder geval wel dat er meer onderzoek moet komen over hoe we best omgaan met die gevaarlijke religies, en wat dus de beste behandeling tegen die ziekte is.
Over de indoctrinerende opvoeding: Floris van den Berg stelt een test voor: de sluier van onwetendheid. Dus als je achter een sluier van onwetendheid niet kan willen dat men jou op een bepaalde manier zou opvoeden met onwaarheden en het gebruik van misleidende psychologische trucjes, dan is die opvoeding een indoctrinerende opvoeding. De opvoeding die je wel kan willen achter de sluier, is geen indoctrinerende opvoeding. En niemand kan willen dat men opgevoed wordt tot het verkeerde geloof. Het enige wat dan mogelijk is en door iedereen kan gewild worden achter de sluier, is een seculiere opvoeding voor iedereen. Dat is een opvoeding waar geen positie ingenomen wordt over welk geloof het enige juiste geloof is zolang er geen duidelijk bewijs dat dat ene geloof juister is dan al het andere geloof.
Over het religieusachtige van Charlie Hebdo demonstraties: ja ik zie het opsteken van een symbolisch potlood, maar niet van een heilig potlood. Er worden geen bovennatuurlijke waarheidsclaims gemaakt, er wordt niets gezegd van uitverkoren volkeren, er worden geen heilige boeken vol geweld aanbeden, er wordt niet gezegd dat vrouwen niet mogen praten tijdens demonstraties (zoals het nieuwe testament zegt dat vrouwen niet mogen praten in de kerk), er wordt niet gezegd dat je voor de eeuwigheid verdoemd bent en je zal gestraft worden als je niet elke dag bepaalde rituelen doet met een potlood. Die demonstraties bieden inderdaad samenhorigheid, en dat is prima. Zolang het maar geen groepsdiscriminatie wordt, en dat wordt het niet bij die demonstraties. Gezonde substituten voor geloof aanbieden is zeer interessant. Dat is opnieuw zoals bij het roken. Iemand die stopt met roken gaat misschien massaal snoepen (zoals sommige atheisten dictators gaan aanbidden), maar dat is natuurlijk geen goed substituut. Dan kunnen we beter een gezond substituut aanbieden, zoals fruit, of voor dat religieus geloof een gezond substituut zoals een ecohumanistische kerk die de waarden van tolerantie en dergelijke aanprijst.
Over de nicotinevrije sigaretten van atheïsten: ja, de atheïsten die nog schadelijke dingen geloven zoals aanbidding van dictators, die kun je daarmee vergelijken, want nicotinevrije sigaretten zijn nog steeds schadelijk en ongezond voor jezelf en je omgeving. Een gewone atheïst is gewoon te vergelijken met iemand met niets in de mond, een ecohumanistische atheïst is eerder te vergelijken met iemand met een stuk fruit in de mond, een jainist is te vergelijken met iemand met een strohalm in de mond,…
Stijn, ik plaats jouw reacties en die van mij ook op mijn site en reageer daar verder. Dit omdat iemand ook al opmerkte het erg onhandig is als de discussie op verschillende plekken doorloopt.