Mondiale veganistisch-biologische landbouw waarschijnlijk haalbaar

Dat een goed gepland veganistisch voedingspatroon gezond is voor iedereen, dat wisten we al (American Dietetic Association). Maar kunnen we ook de wereldbevolking voeden met een veganistische (en liefst ook 100% biologische) landbouw? Talrijke projecten tonen reeds aan dat een veganistisch biologische landbouw alvast werkt op lokale schaal (dat bewijst het Vegan Organic Network). Maar hoe zit het met een wereldwijde veganistische landbouw?
In het laatste nummer van Growing Green International (het tijdschrift van het Vegan Organic Network) staat een interessant artikel (“Calculating our Nitrogen Footprint”, Jakub Olewski, GGI Nr. 26, 2010) dat een eerste, zeer hoopvol antwoord biedt op deze vraag.
Stel u voor: geen eiwitopname meer van vissen of van grazende dieren die schrale graslanden gebruiken… Beperkt dat niet het wereldwijde voedselaanbod? Zouden we dan extra bossen moeten kappen voor nieuw akkerland? En stel u voor: geen kunstmest en geen dierlijke mest… Kunnen we de akkers dan nog zo productief houden?
Het belang van deze vraag is niet te onderschatten. Het artikel kijkt naar twee dingen op mondiale schaal:
-Hoe zit het met de mondiale stikstofkringloop in een mondiale veganistische landbouw? Komen we toe met de “groene mest” van compost en stikstoffixerende planten?
-Hoe zit het met de eiwitvoorziening (proteïnen) in een mondiale veganistische voeding? Kan de landbouw nog evenveel eiwitten produceren om alle mensen te voeden?
Deze twee vragen zijn aan elkaar gekoppeld, want stikstof zit in eiwitten.
De antwoorden op bovenstaande twee vragen is telkens: ja. Waarschijnlijk kan de oppervlakte akkerland zelfs dalen en hebben we evenveel proteïnen in een veganistisch biologische landbouw. De stikstofvoetafdruk zal waarschijnlijk kleiner zijn, en de andere voetafdrukken (koolstofvoetafdruk, ecologische voetafdruk en watervoetafdruk) zullen zeer waarschijnlijk veel kleiner zijn (want er zal dus ook geen aardgas meer nodig zijn voor de productie van stikstofkunstmest, en er zal minder ontbossing en geen methaanuitstoot van runderen meer zijn).

Enkele interessante weetjes.
-Bijna de helft van de menselijke eiwitconsumptie afkomstig van dierlijke producten, komt van vis en grazende dieren (van extensieve landbouw, vaak op schrale graslanden waar geen gewassen kunnen groeien). De andere helft komt van dieren die gevoederd werden met granen en soja.
-Schakelen we over op een 100% veganistische maar niet-biologische landbouw, dan zal de oppervlakte akkerland zo’n 50% dalen, en het kunstmestgebruik zo’n 75%. Willen we alles ook nog eens biologisch, dan gaan we een deeltje van het vrijgekomen akkerland moeten gebruiken om er stikstoffixerende planten (peulvruchten zoals soja,…) te telen. Andere opties zijn

• het verhogen van de stikstofefficiëntie in de landbouw (daar zit nog wat potentieel tot verbetering, en dat is het enige waar niet-veganistische, wel-biologische landbouwers aan denken),
• het gebruik maken van menselijke mest (denk aan composttoiletten; momenteel verdwijnt veel stikstof via het toilet in de riolering…),
• het gebruik maken van plantaardige eiwitbronnen uit de zee. We hebben de visconsumptie dan wel afgeschaft in een veganistische voeding, maar dat wil niet zeggen dat we met de zee niets meer kunnen doen: er zijn nog zeewieren en op termijn is er een groot potentieel voor het gebruik van microalgen als proteïnebron. De ecologische voetafdruk van zeewieren is alvast minstens 10 keer lager dan die van vis.

-Een 100% biologische landbouw, waarbij de consumptie van dierlijke producten niet daalt, is veel moeilijker te realiseren met het huidige beschikbare akkerland. En als straks 9 miljard mensen evenveel dierlijke producten zouden gaan eten als de gemiddelde westerling nu, dan wordt het nog moeilijker. Vleesvermindering is dus erg belangrijk indien men aan biologische landbouw wil doen zonder dat daarbij extra bossen moeten sneuvelen voor akkerland. We moeten er wel bij vermelden dat er nog een serieuze productiviteitsstijging verwacht wordt met agro-ecologie (bv. agroforestry). Dat zegt ook Olivier De Schutter, VN-speciaal rapporteur voor het recht op voeding.
-Gewassen hebben een stikstofefficiëntie van 30%, voor veedieren is dat gemiddeld 15%. Voor 1 gram stikstof in granen heb je dus 3 gram stikstof nodig, afkomstig van mest die aan de bodem wordt toegevoegd. Voor 1 gram stikstof in melk heb je wel 14 gram toegevoegde stikstof nodig, en voor vlees zelfs 21 gram. Als we nu de stikstof in gewassen laten opeten door veedieren die een efficiëntie van 15% hebben, is het niet verwonderlijk dat er veel stikstof verloren gaat.

Ook in het rapport Our Nutrient World van het Centre for Ecology and Hydrology staat een interessant schema van de mondiale stikstofcyclus (Figuur 3.1 in http://initrogen.org/uploads/rte/ONW.pdf). Als men in dat schema de stikstofstromen ‘veeteelt’ (livestock), ‘visvangst’ (fish catch) en ‘kunstmest’ (synthetic fertilizers) weglaat, zijn de stikstoffixerende planten (crop N2 fixation) waarschijnlijk reeds voldoende om in de mondiale stikstofbehoefte voor mensen te voorzien. En als extra pluspunt zal er veel minder stikstofverlies zijn naar zoetwaterbronnen (dus minder eutrofiëring van rivieren en kustwateren) en minder ammoniakemissies zijn in de atmosfeer (dus minder verzuring).

Naast stikstof vormen ook fosfor en kalium een schaarsteprobleem. Wat de fosforbemesting betreft, wordt ook aangeraden om minder vlees te eten, omwille van de lage efficiëntie van de veeteelt (Soil Association). Het gebruik van menselijke mest (uitwerpselen) in de landbouw kan ook bijdragen aan het sluiten van de fosfor- en stikstofkringlopen.

We moeten niet enkel kijken naar de mestproblematiek (het mestaanbod), maar ook naar het voedingsaanbod. Wat stikstofrijke proteïnen betreft, biedt een veganistisch-biologische landbouw een voldoende aanbod om alle mensen te voeden. Geldt dat ook voor alle andere essentiële voedingsstoffen? Momenteel zijn er geen enkele aanwijzingen dat een mondiaal veganistisch voedingspatroon een tekort zal opleveren voor een bepaalde voedingsstof. Zo dekt de mondiale productie van vitamine B12 (een essentieel supplement in een veganistische voeding) reeds 6 keer de totale behoefte van de menselijke wereldbevolking. Het meeste van die B12 gaat momenteel naar de veeteelt (http://www.cahiers-antispecistes.org/spip.php?article405).

En hoe zit het met landgebruik? Een studie van het Nederlandse Planbureau voor de Leefomgeving (Vleesconsumptie en Klimaatbeleid, 2008) modelleerde het toekomstige landbouwgrondgebruik bij een stijgende wereldbevolking. In het veganistische scenario zou het huidige akkerland ongeveer voldoende moeten zijn om 9 miljard mensen te voeden. Al het grasland (zowat 70% van de totale landbouwoppervlakte) hebben we niet meer nodig en kan dus natuurgebied worden. Een recentere studie in het wetenschappelijke topvakblad Nature (Exploring the biophysical option space for feeding the world without deforestation) gaf nog extra bewijs dat we straks 9 miljard mensen kunnen voeden met een veganistische landbouw, zonder extra landgebruik (zonder extra ontbossing), zelfs met lage opbrengsten (door bv. biologische landbouw). Sterker nog: enkel de veganistische landbouwscenario’s waren het meeste haalbaar.

Samengevat: waarschijnlijk is een mondiale veganistisch-biologische landbouw niet enkel haalbaar (kan het 7 miljard mensen voeden, en mits wat haalbare efficiëntieverbeteringen straks 9 miljard), maar biedt het ook milieuvoordelen in vergelijking het huidige mondiale landbouwsysteem (minder landbouwoppervlakte, minder eutrofiëring en minder verzuring).